الگوی آنتالیا برای گچی‌سو/ 200 هزار گردشگر با نرخ ماندگاری 24 ساعت سهم شرق ترکمن‌صحرا از گردشگری/ معضل آب گریبان گچی‌سو و گردشگرانش را گرفته است/ تخریب سنگ مزارهای خالد نبی از سوی گردشگران

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - ستاره حجتی:

ترکمن صحرا، در دل تپه ماهورهای "هزار دره" و در نزدیکی "کوه خدا"، و کمی آن سوتر از "دیوار دفاعی تاریخی گرگان"، روستای کوچکی را درخود جای داده است که " گچی سو" نام گرفته است. روستایی که جمعیتی در حدود 120 خانوار و 600 نفر در آن زندگی می کنند. این روستا با وجود همه کوچکی و قرار گرفتن در منطقه ای که به نظر دور از دسترس است، توانسته توجه بخش زیادی گردشگران ایران و همچنین جهان را به خود جلب کند.

اگر چه شاید استقرار گورستان باستانی و زیارت گاه "خالد نبی" در شهرستان کلاله استان گلستان، در نزدیکی محل شکل گیری این روستا هم، اقبال عمومی به سوی آن را دو چندان کرده است اما این روستا، نه فقط بر مدار میراث فرهنگی ملموس که با تکیه بر آداب و سنن و مناسک، صنایع دستی و همچنین غذاهای سنتی، به میزبانی گردشگران ورودی به این منطقه رفته است. ثبت شرکت گردشگری "توسعه گردشگری خالد نبی" که از سه سال پیش و از سوی خود روستاییان ایجاد و فعال شده، زمینه را برای حضور گردشگران مساعدتر کرده است.

200هزار گردشگر در 9 ماه

به گفته یکی از متولیان گردشگری در این روستا که پابه پای دهیاری و اهالی، ساختارهایی از جمله اقامتگاه های بوم گردی مانند خانه های روستایی و کپرهای ترکمن را در این روستا ساماندهی می کند، در 9 ماه نخست سال 95، 200 هزار گردشگرازاین روستا و خالد نبی بازدید کرده اند که 35 درصد آن ها از خارج از استان بوده اند.

"امان محمد حمیدزاده" که متولی زیارت گاه خالد نبی نیز هست، در خصوص گردشگران خارجی از این مجموعه می گوید: "به شکل میانگین امسال روزی یک بازدید کننده خارجی داشتیم که نسبت به سال گذشته با رشد 150 درصدی همراه بوده است. به غیر از ترکمن های کشورهای ترکمنستان و چین که به این منطقه می آیند، گردشگرانی از سراسر اروپا و حتی آمریکایی هم از گچی سو و خالد نبی بازدید می کنند."

یک اقامت گاه سهم گردشگران از گچی سو

او درمورد امکاناتی که برای اقامت گردشگران در این روستا ایجاد شده است می گوید: "در حال حاضر یک اقامت گاه رسمی در روستا وجود دارد. البته کپرهای ترکمن هم دایر است. شرایط استفاده از غذاهای سنتی، مرکز نمایشگاهی از صنایع دستی و همچنین اجرای نمایش های آیینی و سنتی مانند مراسم "زار" هم در روستا ایجاد شده است. همه تلاش ما این است که به سایر اهالی کمک کنیم تا بتوانیم اقامت گاه های بوم گردی را افزایش دهیم."

حمیدزاده توضیح می دهد: "روستای ما در یک مسیر فرعی ، 3 کیلومتر و از مسیر اصلی 7 کیلومتر با مجموعه خالد نبی فاصله دارد. مسیر کوتاه تر برای احداث مسیری برای پیاده روی بسیار مناسب است که البته در طرح ساماندهی خالد نبی بعد از ثبت ملی آن، دیده شده است. قرار است 200 میلیون تومان اعتبار به این مجموعه تعلق بگیرد."

آب، چالش گردشگری در روستا

او خطرهایی که گردشگری در این منطقه را تهدید می کند، تخریب سنگ مزارهای گورستان باستانی می داند. حمیدزاده معتقد است که طی سال ها گردشگران زیادی با آگاهی نداشتن از چگونگی رفتار صحیح با میراث تاریخی و همچنین نبود حفاظت دقیق از این مجموعه، آسیب های زیادی به آن وارد کرده اند. این موضوع در حالی از سوی حمیدزاده مطرح می شود که هر از گاهی خبر سرقت سنگ مزارها و یا تخریب تعمدی آن ها در رسانه های محلی استان گلستان به نشر می رسد.

اما به نظر می رسد تخریب میراث تاریخی این منطقه تنها تهدید پیش روی گردشگری در این بخش از ترکمن صحرا نیست، بلکه چالش این روزهای گلستان، دامنگیر گردشگری گچی سو نیز شده و آن موضوع آشنای " آب " است.

حمیدزاده می گوید: «آب رسانی به روستا یکی از اصلی ترین مشکلات ماست. با وجود اینکه سال ها از مصوبه طرح آب رسانی به این منطقه می گذرد اما 5 روستا، روستای گچی سو و چهار روستای مجاورش از این شرایط مستثنی هستند. فارغ از این که این موضوع برای اهالی بومی بسیار مشکل ساز است، اگر قرار باشد شرایط را برای اقامت گردشگران آماده کنیم، آب شرط اول است. البته بحث نبود گاز لوله کشی هم مطرح است که بنا بر آنچه به ما از سوی مسئولان گفته شده است این مسئله در سال 96 رفع خواهد شد. موضوع جاده غیر استاندارد هم یکی دیگر از معضلات ماست. جاده های دسترسی به روستا و مجموعه خالد نبی بسیار تاریک است و در شب امکان تصادف در آن بسیار بالاست. این مسیرها با وجود آسفالت بودن، دارای استاندارد ساخت و نگهداری نیست و در بخش های زیادی به شدت آسیب دیده است.

مهاجرت دامن گچی سو را هم گرفت

امان محمد حمیدزاده با وجود مشکلات عنوان شده اما، به توسعه گردشگری به نفع گچی سو، امیدوار است. او در پایان گفت و گویش با ایانا می گوید: «اهالی روستای ما از گذشته به کشوارزی و دامپروری با محوریت دامپروری مشعول بودند. با تحولات اقتصادی دهه اخیر در کشور، در امد اهالی دیگر جواب گوی معاش خانواده ها نبود. از سوی دیگر تعداد جوان ها در حالی در روستا زیاد می شد که امکان اشتغال و در آمد زایی برایشان وجود نداشت. به همین دلیل جوان های ما ناچار بودند که راهی تهران و شهرهای صنعتی کشور شوند و بیشتر وقت ها فقط در فصل بهار به خانه هایشان بر می گردند. توسعه گردشگری ، گسترش و احیای مشاغل دیگری مانند صنایع دستی را هم به عنوان مشاغل مکمل به همراه می آورد. امیدوارم بشود مهاجرت روستا را با افزایش اشتغال در این حوزه متوقف کرد و همه جوان ها به خانه هایشان برگردند. این منطقه توان زیادی برای توسعه گردشگری دارد به ویژه این که بسیاری از ملاحظات محیط زیستی هم برای آن وجود ندارد. احداث جاده های سلامت و پیاده روی، تاسیس سایت پاراگرایدر و پرواز، توسعه گردشگری طبیعت و همچنین استفاده از توان فرهنگی و هنری تاریخی قوم ترکمن، می تواند به عنوان مجموعه ای عمل کند که روستاهای ما را از مسئله مهاجرت، حتی به شکل فصلی رها کند."

بار بزرگ گردشگری بر دوش خالد نبی

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کلاله، به عنوان نماینده دولت در امر گردشگری در این منطقه، در گفت و گو با ایانا، شرایط گردشگری در این منطقه را این طور ارزیابی می کند: "نرخ ماندگاری گردشگر در این منطقه، 24 ساعت است. طبیعتا با گسترش اقامت گاه ها در این منطقه می توانیم به افزایش نرخ ماندگاری امیدوار باشیم. در نه ماه امسال، هشت مورد تقاضای مجوز برای اقامت گاه های بومی در منطقه یعنی گچی سو و چند روستای اطراف داشتیم که همه مدارک آن ها برای گرفتن مجوز به استان فرستاده شده است. سال گذشته ورود 203 هزار گردشگر در شهرستان کلاله ثبت شده است که امسال این رقم، تا این لحظه به 280 هزار افزایش داشته است. از این رقم بیش از 170 هزار مورد فقط به خالد نبی اختصاص دارد."

بومیان، متولیان اصلی گردشگری در گچی سو

"محمد علی سرگزی" ادامه می دهد: "گردشگری در این منطقه دارای قابلیت زیادی است. وجود 5 سایت کاوش شده دیوار دفاعی تاریخی ، زیارتگاه و آرامگاه خالد نبی، پرورش اسب، صنایع دستی مانند نمد مالی، شهر تاریخی دارا ( پایتخت اشکانی)؛ سدهای بوستان و چمران، تپه ماهورهای بکر و دست نخورده به عنوان منطقه پرواز، تپه های تاریخی، همین طور مناسک ترکمن، سازه های مسکونی ترکمن صحرا مانند کپر و آلاچیق و همه آیین ها و حتی غذاهای سنتی این منطقه، مجموعه کاملی از توان گردشگری را ایجاد کرده است که باید خدمات متناسب با آن تعریف شود."

او ادامه می دهد: "هر کدام از روستاهای منطقه ما دارای ویژگی های خاصی هستند که در تلاش هستیم اهالی را نسبت به آن حساس و فعال کنیم. در مورد روستای گچی سو، بیشتر بار فعالیت ها را خود ساکنان به دوش می کشند."

می شود مهاجرت را به صفر رساند

سرگزی در مورد مشکلاتی که حل آن از توان بومیان ممکن به نظر نمی رسد می گوید: "مسئله آب در حوزه اختیار آب و فاضلاب روستایی است و در اختیار سازمان ما نیست. اما در جریان هستیم که این سازمان هم با تمام توان آب رسانی را انجام می دهد. اما برخی طرح ها هم در گرو اعتبارات است. یکی از موضوعات مهم این است که ما به تازگی توانستیم جذب سرمایه گذار کنیم. بنابراین بسیاری از اقدامات را باید از این زمان به بعد برنامه ریزی کنیم. درمورد خالد نبی که یکی از شاخص ترین مناطق ماست هم ما حدود 6 کیلومتر از مسیر اصلی را آسفالت کرده ایم. طرح فنس کشی محوطه و احداث و نصب دکه نگهبانی برای حفاظت از این گورستان باستانی هم به زودی اجرا می شود."

متولی گردشگری کلاله در گلستان در مورد تاثیر توسعه گردشگری بر مهاجرت روستاییان از این منطقه می گوید: "حقیقت این است که نرخ دقیقی از مهاجرت به شهرها نداریم. اما آنچه مشخص است این که روند مهاجرت از روستاها به شهرها به ویژه در روستاهای کم بضاعت بسیار زیاد است. نمی توانم بگویم در کوتاه مدت یا میان مدت گردشگری می تواند مهاجرت معکوس را ایجاد کند، اما آنچه شواهد با استقرار نسبی ساختارهای گردشگری در این منطقه نشان می دهد این است که می توان به صفر رسیدن مهاجرت در این منطقه امیدوار بود."

الگوی آنتالیا برای گچی سو

یک کارشناس ارشد جغرافیای گردشگری در گفت وگو با ایانا یکی از مناسب ترین روش ها را در توسعه منطقه ای نه یک روستای ویژه می داند.

سید همام عمادی راد، شهری مانند آنتالیا را مثال می زند و توضیح می دهد: "همه می دانند که در استان آنتالیا در ترکیه شهری به نام آنتالیا وجود دارد، همه تبلیغاتی که برای تورهای آنتالیا انجام می شود، ویژه این این شهر نیست. بلکه، مربوط به مجموعه گردشگری ایجاد شده در آنتالیا و شهرهای اطراف آن است. آنتالیا شهری صخره ای و دارای سواحلی است که در امتداد آن شهرهای توریستی دیگر ایجاد شده اند. در مورد روستاهای منطقه گچی سو هم می تواند چنین طرحی را در نظر گرفت."

این پژوهشگر گردشگری روستایی می گوید: "این اتفاق می تواند با عقد تفاهم نامه ای میان شوراهای روستاها، صورتی منظم به خود بگیرد. هر یک از روستاها در این منطقه دارای ویژگی های خاصی هستند. می توان اقامت گاه های بومی، فروشگاه صنایع دستی، محل های پذیرایی، سایت های کوهنوردی، سایت های پرورش اسب و اسب دوانی، اجرای برنامه های آیینی و سنتی به شکل غیر متمرکز و با محوریت خالد نبی که این روزها در حال معرفی به جهان به عنوان مکانی باستانی شاخصی است، ایجاد کرد.

ترکمن صحرا، کلی یک پارچه

عمادی در پایان می گوید: "باید توجه کرد که به گردشگری به عنوان حوزه ای میان رشته ای و میان دستگاهی نگاه شود. دستگاه گردشگری دارای اختیار برای مکلف کردن سایر دستگاه های اجرایی هم رده خودش برای انجام امور زیر ساختی نیست. اما مدیران بالادستی مانند استانداری ها می توانند همه دستگاه ها را ملکف کنند که بخش های مربوط به خودشان را انجام دهند. سازمان توسعه روستایی یکی از نهادهایی است که می تواند در این زمینه بسیار تاثیر گذار باشد. اگر نگاه به گردشگری به عنوان یک اولویت اقتصادی یا فرهنگی در منطقه مطرح باشد، باید مدیریت ارشد استان بر آن نظارت و برنامه ریزی کند. در خصوص منطقه ای مانند ترکمن صحرا، یک کل یک پارچه می تواند گردشگری را شکوفا کند نه نگاه نقطه ای.

ابلاغ اعتبارات برای آب رسانی به گچی سو

مدیر کل امور روستایی استانداری گلستان، در مورد مشکلات زیر ساختی که در این روستا و روستاهای اطراف برای توسعه گردشگری به عنوان یکی از محورهای توسعه آن ها وجود دارد می گوید: "همان طور که اشاره کردید یکی از این مسائل آب است. علاوه بر اداره آب و فاضلاب روستایی، دفتر امور روستایی هم سعی می کند که پیگیری لاز م را در این مورد داشته باشد. ما امسال با پیگیری که از طریق معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری انجام شد، به دنبال جذب اعتبار برای حل مشکل آب آشامیدنی در منطقه ترکمن صحرا بودیم. دوستان در معاونت توسعه روستایی هم محل اعتبارات خاص خودشان، جدا از اعتبارات آب و فاضلاب، به صورت ویژه ورود کرد و ابلاغ اعتبارش هم به استان صورت گرفت و ان شاالله تخصیص آن انجام می شود."

علی نصیبی ادامه می دهد: "اما مجموعه ما، به عنوان یک دستگاه که می تواند به صورت میانجی در بحث روستایی وارد شود، در حال ایجاد کارگروه توسعه روستایی با حضور معاونت عمرانی استانداری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان و اداره های متولی و مرتبط با توسعه روستایی است. مسلما طی ماه های آینده و البته پیش از پایان سال، این کارگروه راه اندازی خواهد شد. در نخستین جلسه های این کارگروه تلاش می کنیم تا موضوعات مربوط به توسعه روستایی که بین دستگاهی است، بررسی و تصمیم گیری شود."

پرداخت تسهیلات ارزان قیمت حمایتی

نصیبی به طور ویژه درمورد گردشگری روستایی در ترکمن صحرا توضیح می دهد: "گردشگری هم متولی خاص خودش را دارد، اما با توجه به دغدغه ویژه ما، بر گردشگری به عنوان اهرم توسعه روستاها، تهسیلات ارزان قیمتی که برنامه ریزی شده بود تا برای ایجاد اشتغال و درآمدزایی، در اختیار روستاییان قرار بگیرد، عمدتا در حوزه بوم گردی و با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری استان، پرداخت شد. اگر دهیاری ها در هر منطقه ای به ویژه ترکمن صحرا علاقه داشته باشند که فعالیت های مرتبط با گردشگری انجام دهند و مجوزهای لازم را گرفته باشند، ما تسهیلات با سود 8 درصد در اختیارشان قرار می دهیم که ارزان قیمت است.

نصیبی ادامه می دهد: "فارغ از حمایت های مالی و تسهیلاتی، ما تلاش کردیم با افزایش ارتباط با تهران، حمایت های خود را بیشتر کنیم. درمورد روستای گچی سو ، یکی از اتفاقات، این بود که توانستیم از سازمان شهرداری ها، 100 میلیون اعتبار برای توسعه زیر ساخت های مرتبط با گردشگری و در حوزه عمران روستایی جذب کنیم. البته این اعتبار برای سه روستای دیگر هم در نظر گرفته شد."

گچی سو برای گلستان هم ناشناخته است

او در پایان می گوید: "متاسفانه روستایی مانند گچی سو برای مردم استان ما هم ناشناخته است. یکی از تلاش های ما در کنار حمایت های مالی و تسهیلاتی این بود که این روستا را معرفی کنیم و از سوی دیگر دهیار و فعالان گردشگری منطقه را هم با مجموعه هدفی که مد نظرشان است و نیازها و انتظارات آن ها بشتر آشنا کنیم. امسال در جشنواره بین المللی روستایی تهران، یک غرفه ویژه شهرستان کلاله بود که دوستان ما در گچی سو آن را اداره می کردند. برنامه داریم برای یک بهمن تا آخر فرودین در 40 جشنواره فرهنگ و اقتصاد روستا با محوریت های کارآفرینی، اشتغال، یا معرفی گردشگری یا صنایع دستی و آداب و رسوم روستایی ورود پیدا کنیم. یکی از روستاهایی که میزبان جشنواره خواهد بود، روستای گچی سو است که بدون شک در معرفی آن بسیار تاثیر گذار خواهد بود."

به نظر می رسد راه برای گردشگری در گچی سو و ترکمن صحرا تازه آغاز شده است. مسیری که پر فراز و نشیب به نظر نمی رسد. در سند برنامه های چهارم، پنجم و ششم گلستان ( به تبع سند آمایش) گردشگری یکی از سه محور نخست توسعه این استان است. اما آیا با وجود همه چالش های زیر ساختی موجود در این استان سازمان گردشگری و جوامع محلی از عهده ساماندهی به آن بر می آیند؟ یا حقیقتا عزم راسخ یک استان و همه دستگاه های سیاست گذار و مجری، باید کمر همت به تحقق زمینه ای ببندند که مشکلاتش فزونتر از شمارشی ساده است؟ باید راه دراز گچی سو و ترکمن صحرا را با مردمانش پیمود تا زمان، پاسخ های این سوال ها را مشخص کند./

عکاس: امان‌محمد حمیدزاده