تهران آبستن حوادث ساختمانی

دنیای اقتصاد : نمود عینی شکل سوم تهدید ناشی از تخریب گسترده ساختمانی در پایتخت در جریان آتش‌سوزی وسیع و تخریب کامل برج 17 طبقه تجاری - تولیدی پلاسکو بار دیگر نظریه «قرار گرفتن تهران روی انبار باروت» را تایید کرد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از جزئیات آنچه صبح پنج‌شنبه منجر به نابودی کامل برج تجاری - تولیدی 54 ساله پلاسکو واقع در چهارراه استانبول پایتخت شد، نشان می‌دهد هم اکنون شهر تهران دست کم از سه ناحیه عمده و در عین حال پرخطر، آبستن حوادث گسترده ساختمانی است.

در شرایطی که طی سال‌های اخیر زلزله‌شناسان و متخصصان مهندسی زلزله به کرات درباره خطر بروز زلزله بزرگ احتمالی در پایتخت و ناایمن بودن حجم وسیعی از بافت‌ها و ساختمان‌های قدیمی و جدید در برابر خطرات ناشی از لرزش زمین، هشدار داده‌اند، وقوع حوادث ناشی از نشست ‌زمین و فروریزش‌های متعدد در جریان گودبرداری‌های ساختمانی و عمرانی در مناطق مختلف، دو شکل عمده خطرات بالقوه‌ای است که هم اکنون در کمین پایتخت قرار دارد. این‌در ‌حالی ‌است که بروز آتش‌سوزی و تخریب کامل ساختمان پلاسکو، شکل سوم تهدید پایتخت از ناحیه حوادث ساختمانی، ناشی از ضعف ایمنی ساختمان‌های مهم در برابر حریق را نشان می‌دهد، طوری که هم‌اکنون به اعتقاد کارشناسان، پایتخت کشور در حال حاضر از سه ناحیه عمده، به شهری پرخطر به لحاظ ایمنی شهروندان، بناها‌‌ و... تبدیل شده است.

یافته‌های «دنیای اقتصاد» از محتوای مطالعات کارشناسی درخصوص تهدید تهران از سه موضع پرخطر که به‌صورت بالقوه عموما ساختمان‌های بزرگ و کوچک پایتخت با کاربری‌های مختلف را هدف قرار داده است نشان می‌دهد، در حال حاضر شکل «فعلی ساختمان‌های شهر تهران» و «نحوه مدیریت بحران در این شهر»، پایتخت را به شهری پرخطر برای ادامه سکونت شهروندان تبدیل کرده است. هم اکنون عمده ساختمان‌های شهر تهران با کاربری‌های گوناگون مسکونی، تجاری و اداری از حداقلی‌ترین استانداردهای لازم در برابر حوادث احتمالی طبیعی و غیرطبیعی همچون سیل، زلزله و حریق بی‌بهره‌اند این در حالی است که این موضوع در ساختمان‌های کهنسال و بعضا میانسال، به مراتب چند برابر بناهای نوساز حادتر و بحرانی‌تر است. صبح پنج‌شنبه، درحالی ساختمان 17 طبقه پلاسکو در پایتخت طعمه حریق شد که پیش از این در دو حادثه مشابه دو برج مسکونی و تجاری-اداری به ترتیب در بندرانزلی و مشهد نیز در آتش سوخت.

تیرماه امسال مجتمع مسکونی طاووس در بندرانزلی و همچنین برج 17 طبقه تجاری-اداری سلمان در مشهد نیز آتش گرفتند که به دلیل ضعف این دو ساختمان در برخورداری از ضرایب ایمنی، مهار آتش با مشکلات زیادی مواجه شد. حادثه صبح پنج‌شنبه پلاسکو در حالی صدمات جبران ناپذیر مالی، جانی و روانی برای پایتخت بر جای گذاشت که معصومه آباد، رئیس کمیته ایمنی شورای اسلامی شهر تهران روز گذشته، با اعلام ناایمن بودن حجم گسترده‌ای از سازه‌های جدید و قدیم پایتخت از وجود ۳ هزار ساختمان در تهران با وضعیتی مشابه پلاسکو خبر داد. این در حالی است که بنا بر اعلام عیسی فرهادی، فرماندار تهران هم اکنون 5 هزار انبار تولیدی عمدتا در نیمه جنوبی پایتخت در شرایطی نامناسب وجود دارد که عموما انباشته از کالاها و مواد قابل اشتعال هستند.

حجم گسترده انبارهای تولیدی در محدوده‌های فرسوده شهری پایتخت به خصوص منطقه 12 که به دلیل قرار گرفتن بازار بزرگ شهر تهران و همچنین سایر مراکز تجاری قدیمی به منطقه «کار و فعالیت» شهرت دارد، این منطقه و سایر مناطق مشابه و مجاور آن را به محدوده‌های پرخطر شهری تبدیل کرده است. محدوده‌هایی که در صورت عدم اقدام عاجل برای ایمن‌سازی، مقاوم‌سازی و نوسازی، هم اکنون آبستن حوادثی فجیع با وسعت، شدت تخریب و تلفات جانی و مالی به مراتب چند ده برابری نسبت به حادثه روز پنج‌شنبه ساختمان پلاسکو است. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» حاکی است هم اکنون حدود هزار برج در مناطق مختلف شهر تهران وجود دارد که اگر چه شاید تعداد قابل توجهی از آنان در ظاهر ایمن به نظر برسند اما عدم به‌روزرسانی و ارتقای سیستم‌های ایمنی در آنان، این ساختمان‌های بلند مرتبه را به مکان‌های ناامن برای سکونت، کار یا سایر کاربری‌ها تبدیل کرده است.

هم اکنون خطر بروز دست کم 5 نوع حادثه ثانویه بعد از وقوع حوادث اصلی طبیعی و غیرطبیعی وجود دارد که می‌تواند تلفاتی چند برابری نسبت به عامل اولیه بروز حوادث-زلزله، فرونشست، حریق و ... - برجای بگذارد. افزایش آمار تخریب ناشی از ترافیک اطراف محل حادثه، نشست زمین در پی ترکیدن لوله‌های آب شهری، ناتوانی نیروهای امدادگر از امدادرسانی سریع و به موقع به دلیل عرض کم و نفوذناپذیری معابر فرسوده و قدیمی شهر، انفجار ناشی از نشست لوله‌های گاز و همچنین گسترش حریق در پی وجود مواد و کالاهای قابل اشتعال در انبارهای ناایمن و انباشت غیرصحیح و خلاف اصول ایمنی این مواد و کالاها، برخی از مهم‌ترین این عوامل محسوب می‌شود. هم اکنون حدود نیمی از مناطق شهر تهران (مناطق 8 تا 12، 14 تا 18 و 20) در فهرست مناطق آسیب‌پذیر -اعم از فرسوده و ناپایدار-قرار دارند که همین موضوع ضرورت تحول بنیادین در نظام مدیریت بحران شهری را چندبرابر می‌کند. وجود سه تهدید بالقوه با امکان تخریب جبران‌ناپذیر برای شهر تهران، هم اکنون منجر به ایجاد نوعی اجماع کارشناسی در میان صاحب‌نظران مدیریت شهری پایتخت شده است. کارشناسان مدیریت شهری معتقدند در صورتی که مدیریت شهری تهران به سرعت وارد مسیر اصلاحات بنیادی در نحوه مدیریت بحران پس از وقوع حوادث طبیعی و غیرطبیعی نشود، به‌طور قطع تلفات ثانویه ناشی از ضعف مدیریت بحران به مراتب بیش از تلفاتی است که از حادثه اصلی نظیر سیل، زلزله، فرونشست و حریق ایجاد شده است.

محتوای دیدگاه‌های کارشناسی در این باره ضمن تحسین و تقدیر از فداکاری‌های آتش‌نشانان شجاع پایتخت، به‌طور مستقیم با انتقاد از ضعف دستگاه‌های فنی و سایر زیرساخت‌های لازم برای اعمال مدیریت بهینه در زمان بروز بحران و پس از آن، بر ضرورت بازتعریف مدیریت بحران شهری تاکید دارد.