ساختار متضاد حمایت تعرفه‌ای ایران با سایر کشورها/ دلایل ناکارآمدی موافقت‌نامه‌های تجاری ایران با جهان/ مزیت تجاری ایران در 50 درصد برندهای حلال جهان، یعنی سبزیجات/ آمریکا بازار پسته ایران را در آلمان گرفت

در تازه‌ترین نشست مرکز ملی مطالعات راهبردی آب و کشاورزی اتاق ایران، نتایج دو پژوهش با عناوین "تجارت محصولات کشاورزی و مواد غذایی و آسیب‌شناسی محصولات کشاورزی" ارائه شد.

به گزارش خبرنگار ایانا، یکی از مجریان طرح "تجارت محصولات کشاورزی و مواد غذایی"، درباره میزان تجارت جهانی کشاورزی گفت: میزان تجارت کشاورزی در سطح جهان در سال 2014 هزار و 765 میلیارد دلار بوده است و همانند سال‌های گذشته بیشترین سهم یعنی 42 درصد را اروپا و بعد 22 درصد را آسیا و تنها دو درصد را کشورهای خاورمیانه به خود اختصاص داده‌اند. سهم ایران در صادرات جهانی محصولات کشاورزی 0.33 درصد بوده است. گندم، برنج، جو و ذرت مهم‌ترین کالاهای تجارتی کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهند و پسته، زعفران و انگور مهم‌ترین محصولات کشاورزی صادراتی هستند.

ولی‌الله فریادرس درباره تجارت داخلی کشاورزی نیز افزود: در سال 93، 8.6 میلیارد دلار صادرات و بیش از 12 میلیارد دلار واردات کشاورزی داشته‌ایم. مهم‌ترین کالاهای وارداتی ما در سال 93 گوشت قرمز با میزان 63 هزار تن بوده است. در مورد واردات برنج هم باید گفت روندی سینوسی داشته، بطوری که یک سال افزایش و یک سال کاهش داشته است و دلیل این نوسان مشخص نیست.

وی درباره قیمت محصولات کشاورزی بیان کرد: همواره قیمت کالاهای صادراتی ما بیش از کالاهای وارداتی بوده و در دوره تحریم حتی بدتر هم شده و تراز ما به سمت بدتر شدن رفته است.

این پژوهشگر درباره تراز تجاری محصولات دامی و صنایع تبدیلی هم عنوان کرد: بعد از یک دوره تراز منفی، تراز تجاری کشور مثبت شده است، اما در صنایع تبدیلی تراز ما همچنان منفی است و مثبت نشده است. درباره واردات نهاده‌های دامی باید گفت در سال 93، ده میلیون تن وابستگی وارداتی به صنعت دام و طیور داشته‌ایم که درجه بالای وابستگی ما به واردات این بخش را نشان می‌دهد.

فریادرس مهم‌ترین کشورهای مبدأ واردات محصولات کشاورزی را سوئیس، امارات، هند و هلند برشمرد و ادامه داد: از طرف دیگر به کشورهای محدودی هم صادرات داشته‌ایم به صورتی که 50 درصد کشمش به امارات، اسپانیا و ترکیه؛ 54 درصد پسته به هنگ‌کنگ و امارات؛ بخش عمده سیب به عراق و 69 درصد زعفران به اسپانیا و امارات صادرشده است.

وی درباره وضعیت مهم‌ترین کالای صادراتی کشور یعنی پسته تأکید کرد: در پسته رقیب اصلی ما کشور آمریکاست و در سال 93 این کشور به‌نوعی از ما پیشی گرفته است و بیشتر بازار هنگ‌کنگ که مقصد مهم صادرتی ما بوده، را به خود اختصاص داده است؛ به‌طورکلی در صادرات پسته دچار ناپایداری و روند کاهنده مزیت نسبی شده‌ایم.

مجری طرح درباره تأثیر سیاست‌های ارزی بر صادرات و واردات محصولات کشاورزی یادآور شد: صادرات محصولات کشاورزی متأثر از تغییرات لحظه‌ای نرخ ارز تغییر می‌کند، اما واردات هیچ تأثیری نداشته چراکه متأثر از امنیت غذایی است تا نرخ ارز و رابطه مستقیمی میان صادرات و نرخ حقیقی ارز وجود دارد.

تجارت جهانی کالاهای کشاورزی کم‌تر از 10 درصد سهم تجارت جهانی است و کشاورزی را نمی‌توان به کشاورزی به میزان زیادی تجاری نگریست. امنیت غذایی در کشاورزی، خیلی مهم‌تر از بعد تجاری آن است.

فریادرس درباره سیاستگزاری در حوزه تجارت محصولات کشاورزی هم اضافه کرد: تحولات و اصلاح‌های نظام تعرفه کشاورزی در راستای افزایش هدفمندی و سطح حمایتی آن نبوده است و نظام تعرفه کشاورزی که تنها بر پایه ابزار تعرفه ارزشی است، حمایت مؤثر و متوازنی از کالاهای کشاورزی نمی‌کند. نگاهی مقایسه‌ای به‌نظام تعرفه کشاورزی در ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد تنوع ابزاری، کاربرد اقدام‌های فنی و بهداشتی، شکاف اندک میانگین ساده و وزنی تعرفه، تعدد طبقات تعرفه و وجود تعرفه‌های فراتر از 1000 درصد برای حمایت تعرفه‌ای هدفمند و مؤثر، از شاخصه‌های آن است درحالی‌ که ساختار حمایت تعرفه‌ای ایران وضعیتی متضاد از این کشورها را دارد.

وی درباره موافقت‌نامه‌های تجاری ایران هم اظهار داشت: بسیاری از این موافقت‌نامه‌ها به دلایل مختلف وارد فاز اجرایی نشده‌اند و در معدود موافقت‌نامه‌های اجرایی هم منافع چندانی نصیب بخش کشاورزی نشده است. اجرایی نشدن موافقت‌نامه‌ها هم به‌ دلایلی مانند تحریم‌های هسته‌ای و ساختار نامناسب نظام تعرفه کشاورزی در ایران بازمی‌گردد.

در بخشی دیگر نشست، حامد رفیعی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و مجری تحقیق "آسیب‌شناسی صادرات محصولات کشاورزی از منظر تحلیل روند قیمت‌های صادراتی"، خلاصه نتایج تحقیق خود را ارائه کرد.

وی با تأکید بر اهمیت برندسازی محصولات کشاورزی گفت: برندسازی تنها یک اسم نیست و وفاداری و افزایش ارزش محصول و ثبات در قیمت و توسعه سهم محصول در بازار را در پی دارد.

رفیعی 50 درصد برندهای حلال دنیا را مربوط به سبزیجات، 33 درصد فراوری و 17 درصد را مربوط به محصولات گوشتی دانست و افزود: با توجه به اینکه در 50 درصد برندهای حلال جهان یعنی سبزیجات، مزیت داریم باید این فرصت را غنیمت شماریم.

وی درباره مهم‌ترین بازارهای صادراتی ایران بیان کرد: در سال‌های اخیر، بازارهای هدف صادراتی ما از غرب آسیا به سمت کشورهای شرق آسیا رفته است. در سال 1970، 70 درصد بازار پسته آلمان در دست ایران بود و 19 درصد سهم کشور آمریکا. درحالی‌که در سال 2015، آمریکا 63 درصد و ایران 17 درصد بازار پسته آلمان را در دست گرفته است. در بقیه کشورهای اروپایی هم سهم صادراتی ما نزول پیداکرده، درحالی‌که آمریکا هم‌زمان بر همه بازارها کنترل دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با مقایسه رفتار صادراتی ایران و آمریکا ادامه داد: رفتار قیمت و صادرات پسته ایران و آمریکا کاملاً برعکس است؛ به‌طوری‌که قیمت پسته آمریکا روند باثباتی را طی سال‌ها داشته است و حتی در سال‌هایی کاهش پیدا کرده است، اما در ایران قیمت ثبات نداشته و حتی افزایش پیدا کرده است.

رفیعی با اشاره به رابطه مقادیر صادراتی و قیمت محصولات و تنوع کشورهای هدف عنوان کرد: بر اساس نتایج تحقیق ما مقادیر صادراتی روی قیمت محصولات اثرگذار نیستند، اما قیمت‌ها به شدت روی مقادیر صادراتی تأثیرگذار است. از طرف دیگر هر زمان که کشورهای هدف صادراتی بیشتر شده‌اند، قیمت محصولات هم افزایش‌یافته است. هر زمان که سهم صادراتی ما بیشتر شده است، قیمت محصولات صادراتی افت پیداکرده است.

دسته‌بندی‌ مشکلات صادراتی صنایع غذایی در سه دسته

این پژوهشگر در ادامه با اشاره به اینکه در این تحقیق مشکلات صادراتی در سه دسته مربوط به تولید، صادرت و متأثر از چالش‌های جهانی دسته‌بندی‌ شده‌اند، اظهار داشت: مواردی مانند برندسازی، تعرفه صادراتی کشور مقصد، تغییرات قیمت ارز و تحریم‌ها از مهم‌ترین موارد مؤثر بر تغییرات روندهای صادراتی هستند.

عباس کشاورز، معاون وزیر جهاد کشاورزی و مشاور مرکز ملی مطالعات راهبردی آب و کشاورزی اتاق ایران پس از شنیدن نتایج گزارش‌ها گفت: درباره گزارش نخست باید ذکر کنم که نتایج تحقیق باید جزئی و دقیق باشند و نسخه‌های عمومی و کلی کاربرد ندارند. همچنین نتایج تحقیق مربوط به سال 93 بود که باید سال‌ 94 هم به آن اضافه شود.

درباره گزارش دوم هم پرسش ما در مورد خرما بود. اینکه چرا خرمای تولیدی ایران در بازارهای صادراتی قیمت چندانی ندارد؟ اما باید به این دو تحقیق مواردی اضافه و مواردی از آنها اصلاح شود./

S-951109-02