تکیه به دانش بومی، راه نجات کشور از بحران آب/کشاورزی حداکثر 60 درصد آب کشور را مصرف می‌کند/ورود فاضلاب به کارون برای حفظ دبی ظاهری رودخانه/ناسا به دنبال انتقال یخ‌های قطب جنوب

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)-لیلا مرگن:

تکیه بر تفکر سازه‌ای در مدیریت منابع آب، ایران را به مرز بحران رسانده است. فاطمه ظفرنژاد فعال و پژوهشگر آب بر این باور است که بر اساس آموزه‌های سازمان ملل، تنها راه نجات ایران، بازگشت به دانش بومی و اندوخته‌های گذشته برای مدیریت منابع آب است. البته وی تاکید می‌کند که منظور از دانش بومی، برنامه‌ریزی بر اساس بوم هر منطقه و پتانسیل‌های موجود آن است.

نشست روز ملی حمایت از رودخانه‌ها در برابر مدیریت سازه‌ای آب (سدسازی و انتقال آب) دو روز زودتر از این روز ملی (28 اردیبهشت) در انجمن ارزیابی محیط زیست، برگزار شد. در این نشست فاطمه ظفرنژاد فعال و پژوهشگر آب، استقرار مدیریت سازه‌ای در ایران را مربوط به 70 سال اخیر دانست.

وی افزود: ایران دارای 6 حوضه آبریز اصلی و 30 زیر حوضه است که این حوضه‌ها از هر نظر با هم متفاوت هستند اما برای مدیریت منابع آب آنها، در دهه‌های اخیر نسخه‌های یکسان پیچیده‌ایم.

به گفته این پژوهشگر آب، از آنجا که وزارت نیرو زیر دست شرکت‌های ساخت و ساز است، مدیریت سازه‌ای آب را سرلوحه کارهای خود قرار داده است.

وی ادامه داد: در تمام اسناد سازمان ملل برای نجات کره زمین بر بازگشت به اشکال بومی تولید تاکید شده است، زیرا حفاظت کره زمین را تضمین می‌کند.

ظفرنژاد تاکید کرد: باید برنامه‌ریزی برای منابع آب با تکیه بر ویژگی‌های سرزمین و دانش بوم‌شناسی انجام شود.

وی اضافه کرد: با ورود رویکرد سازه‌ای به بخش آب، مشارکت کشاورزان را کنار گذاشتیم. جهانی سازی به دلیل آنکه به دنبال توزیع یکسان منابع است، تنوع گونه‌ای کره زمین را از بین برده است.

این پژوهشگر آب بیان کرد: طرح‌های بزرگ آب در سراسر جهان فاجعه آفریدند به همین دلیل سازمان ملل برای برون رفت از شرایط فعلی بر اجرای طرح‌های کوچک بومی و محلی تاکید دارد.

وی با اشاره به اینکه دریاچه نمک نخستین کانون ریزگردهای کشور به شمار می‌رود، ساخت 64 سد در حوضه آبریز این دریاچه و برداشت 1.5 میلیارد متر مکعب آب را عامل به‌وجود آمدن این بحران معرفی کرد.

ظفرنژاد ادامه داد: بر روی رودخانه کارون 29 سد و خط انتقال ایجاد کردیم. این سازه‌ها در مجموع 17 میلیارد متر مکعب آب رودخانه را کنترل می‌کند. برداشت این میزان آب، کارون را تبدیل به یک نخ فاضلاب کرده است.

وی گفت: با وجود این حجم برداشت آب از کارون، باز هم گروهی به دنبال اجرای سد بهشت آب و پروژه انتقال آب از پشت این سد هستند که در مجموع 580 میلیون متر مکعب دیگر نیز از آب این رودخانه می‌کاهد.

این پژوهشگر آب، سال 95 را نقطه عطفی برای مقابله با پروژه‌های سازه‌ای آب معرفی کرد زیرا برای نخستین بار تشکل‌های محیط زیستی ایران جلوی پروژه‌های انتقال آب ایستادگی کردند. نمایندگان مجلس و امامان جمعه نیز به جمع مطالبه‌گران افزوده شدند تا برای نجات کارون، اجرای پروژه بهشت آباد متوقف شود.

وی با اشاره به وسعت هفت هزار و 500 کیلومتر مربعی هورالعظیم، دو سوم آب تامین کننده این تالاب را متعلق به رودخانه‌های دجله و فرات و یک سوم آن را رودخانه کارون اعلام کرد.

ظفرنژاد گفت: سد آتاتورک در ترکیه که به اندازه تمام سدهای ساخته شده در ایران، آب پشت خود ذخیره می‌کند، هورالعظیم را خشک کرد. این سد 48 میلیارد متر مکعب آب را ذخیره می‌کند. سد ایلیسو نیز 27 میلیارد متر مکعب آب در پشت خود ذخیره می‌کند. در مجموع ترکیه 27 سد به روی دجله و فرات ساخته و هورالعظیم را خشکانده است.

وی عامل خشکی تالاب شادگان را نیز ساخت سدهای متعدد به روی رودخانه مارون و کاهش 1.6 میلیارد متر مکعبی آورد این رودخانه اعلام کرد.

به گفته این پژوهشگر آب در حوضه آبریز کوچک دریاچه ارومیه، 56 سد ساخته شده است که سالانه دو میلیارد متر مکعب از ورودی آب به این دریاچه را می‌کاهد. طبیعی است که دریاچه ارومیه ظرف دو دهه، دچار مشکل شود. وی ادامه تفکر سازه‌ای برای نجات دریاچه ارومیه را عاملی معرفی کرد که می‌تواند اجرای پروژه‌های دولت را با شکست مواجه کند.

ظفرنژاد بیان کرد: قنات‌هایی که در فلات مرکزی ایران قرار داشت و الگوی مناسبی برای تامین آب مردم این منطقه بود را از بین بردیم.در حالی که این تکنولوژی از ایران به چین و آمریکا رفت، قدر آن را ندانستیم و حتی در کویر مرکزی ایران نیز سد احداث کردیم و رفتارهایی انجام دادیم که تمام این قنات‌ها خشک شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: بخش کشاورزی 90 درصد آب کشور را مصرف نمی‌کند و حداکثر 60 درصد آب کشور در این بخش مصرف می‌شود. این روال نیز در تمام دنیا طبیعی است زیرا سازمان ملل بر تامین امنیت غذایی کشورها تاکید کرده و این مسئله برای کشورها بسیار مهم است.

این پژوهشگر آب اضافه کرد: 40 درصد آب کشور برای مصارف شرب و صنعت به شهرهای بزرگ منتقل می‌شود و این مسئله کشاورزی ایران را در معرض تهدید نابودی قرار داده است.

اطلاعات مرتبط با سلامت ایرانیان طبق قانون نباید محرمانه باشد

زهرا یزدانی عضو انجمن ارزیابی و کارشناس پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار نیز در سخنان خود با اشاره به قانون دسترسی آزاد به اطلاعات (تبصره ماده 17)، گفت: بر اساس این قانون بحث‌های محیط زیستی را مشمول محرمانه بودن نیست. بر عکس اگر کسی این اطلاعات را مخفی کند، مجرم به حساب می‌آید. قوانین مربوط به محیط زیست و سلامت افراد، طبق قانون نباید مخفی بماند.

وی افزود: با وجود چنین قانونی، مجریان طرح‌های بزرگ فشار می‌آورند تا اطلاعات پروژه‌های انتقال آب آنها محرمانه بماند.

یزدانی توقف طرح انتقال آب بهشت آباد را تجربه خوبی برای سمن‌ها در راه مقابله با پروژه‌های انتقال آب دانست و گفت: برخی طرح‌های عظیم نظیر "طرح گرمسیری" بدون درز هیچ‌گونه اطلاعاتی در رسانه‌ها، مراحل پایانی اجرای خود را می‌گذرانند.

وی با اشاره به وجود قوانین ناکارآمد و غیر شفاف در کشور یادآور شد: در بسیاری از موارد قوانین تعمدا غیر شفاف نوشته می‌شوند.

این کارشناس پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار از دست‌های پشت پرده‌ای خبرداد که با وجود مخالفت وزیر نیرو، برای اجرای پروژه‌های مختلف فعال شده و ساخت یک سازه را به کشور تحمیل می‌کنند.

وی همچنین با اشاره به قوانین مترقی نظام که در سال 79 توسط مقام معظم رهبری به وزارت نیرو ابلاغ شده و قانون اصلاح الگوی مصرف که در سال 89 به این وزارتخانه ابلاغ شده است، پیگیری و تحقیق و تفحص مجلس برای سنجش میزان اجرای این برنامه‌ها در وزارت نیرو را خواستار شد.

به گفته یزدانی سازمان محیط زیست ضعیف نگه داشته شده و بودجه و پرسنل آن هیچ سنخیتی با وظایف این سازمان ندارند. بنابراین سازمان‌های مردم نهاد به عنوان بازوی چنین مجموعه‌ای می‌توانند کمک بزرگی به سازمان حفاظت محیط زیست کنند.

وی تاکید کرد: نبود اخلاق به کشور آسیب‌های زیادی وارد می‌کند و آموزش بچه‌ها می‌تواند در بهبود شرایط بسیار موثر واقع شود.

خلاء قانونی، عدم اجرای درست قانون و کمبود قوانین مشکل اصلی رودخانه‌ها

بدر سودانی استاد حقوق دانشگاه آزاد اهواز و وکیل پایه یک دادگستری با اشاره به اینکه درباره رودخانه‌ها سه مقوله مورد بررسی قرار گرفته است، خلاء قانونی در زمینه حفظ حریم رودخانه‌ها را یکی از مشکلات بخش آب دانست.

وی افزود: نبود قانون سبب شده به روی کارون سدسازی‌های متعددی انجام شود و این رودخانه که روزگاری محل کشتیرانی بود، تبدیل به مجرای عبور فاضلاب شود.

سودانی ادامه داد: در برخی موارد قوانین ناکارآمدی داریم که مشکل ما را حل نمی‌کند. قانون توزیع عادلانه آب از جمله قوانین ناکارآمدی است که حفر چاه‌های غیر مجاز را تشویق کرد.

وی گفت: در برخی موارد نیز قانون اجرا نمی‌شود. ما برای حفظ حریم رودخانه‌ها و بستر آن قانون داریم اما اجرا نمی‌شود. در حال حاضر شهرداری اهواز به حریم و بستر رودخانه کارون تجاوز کرده و در وسط رودخانه، جزیره بازی ایجاد کرده است.

این وکیل پایه یک دادگستری عنوان کرد: بر اساس قانون توزیع عادلانه آب اگر طرحی باعث کمبود یا کاهش آب شود و منجر به ورود خسارت به کشاورزان شود، باید مجری آن طرح خسارت پرداخت کند. اما با وجود آنکه می‌دانیم سدها چه خسارت‌هایی به کشاورزی زده‌اند، هیچ غرامتی به کشاورزان پرداخت نمی‌شود.

وی افزود: وزارت نفت از بستر کارون لوله نفت عبور داده و این لوله به دلیل نشتی به زمین‌های کشاورزان خسارت زده است اما هیچ خسارتی به صاحبان این زمین‌ها پرداخت نشده است.

سودانی تاکید کرد: وقتی دستگاه‌های دولتی قوانین را رعایت نمی‌کنند، اشخاص عادی نیز به حریم رودخانه تجاوز خواهند کرد.

وی اضافه کرد: عدم رعایت قانون علاوه بر اینکه سبب شده اشخاص حقیقی به حریم رودخانه‌ها تجاوز کنند و محیط زیست آلوده شود، برخی گونه‌های ماهی کارون را نیز منقرض کرده است. در حال حاضر فقط گونه‌های مقاوم در رودخانه باقی مانده‌اند.

این وکیل دادگستری گفت: ورود فاضلاب صنعتی و بیمارستانی به کارون برای حفظ ظاهری دبی رودخانه، سبب شده بیماری‌های پوستی، سرطان و مشکلات تنفسی در خوزستان افزایش یابد.

یخ‌های قطب جنوب نجات بخش مناطق خشک

مجید مخدوم استاد دانشگاه تهران نیز با اشاره به طرح امارات برای انتقال یخ از قطب جنوب به این کشور، بیان کرد: قبل از امارات، عربستان به دنبال اجرای این طرح بود اما به دلیل آنکه 45 درصد آب کوه یخ مورد نظر از بین می‌رفت، اجرای این پروژه از نظر عربستان غیر اقتصادی بود.

وی افزود: پنج سال قبل فکری داشتم که آن را با کارشناسان ناسا در میان گذاشتم. فکر می‌کردم اگر سفینه‌های فضایی ناسا که ماهواره‌های سنگین را بلند می‌کنند، یخ‌های قطب را به زاینده رود، سومالی و سایر مناطق خشک منتقل کنند، چه اتفاقی می‌افتد.

مخدوم گفت: با دانشمندان استرالیایی نیز صحبت کردم که در پروژه امارات اگر یخ‌های قطب جنوب به این منطقه بیاید، باکتری‌های موجود در یخ برای خلیج فارس مشکلی ایجاد خواهد کرد که پاسخ دادند به دلیل تغییرات ناگهانی شرایط محیطی، تمام موجودات زنده داخل یخ خواهند مرد.

وی افزود: ایده خود را با دانشمندان ناسا برای انتقال یخ با استفاده از سفینه‌ها در میان گذاشتم و آنها نیز اعلام کردند که پروژه‌های مشابهی در دست مطالعه دارند ما دلیل آنکه سیاستمداران اجازه اجرای این ایده را نمی‌دهند، آن است که نفت کش‌ها قرار است کوه‌های یخ را حمل کنند و تا زمانی که نفت ارزان‌تر از آب است، به دلیل سود اقتصادی شرکت‌های دارنده نفتکش و خدمات بیمه‌ای و غیره، سیاستمداران موافقت نمی‌کنند سفینه فضایی با کمک نور خورشید یا انرژی هسته‌ای این کوه‌های یخ را حمل کنند.

L-960225-03